Mobbing

İş dünyasında duygusal taciz ve şiddetin güncel tanımı “mobbing” terimiyle konuşulabilir olmaya başladı. Mobbing, iş yerinde birinin veya bir gurup insanın, çalışanlardan birine yönelik saldırganca tutum ve davranışlarıdır. Genellikle, hedef tahtası olan çalışan üzerinde sürekli olarak üstünlük kurma, cezalandırma, yıldırma ve dışlama amacı taşır.¹ Gerek yalnızken gerekse diğer çalışanların önünde; üstü kapalı imalar, görmezden gelme, kişisel özelliklerle alay etme, sürekli azarlama veya aşağılama, arkasından dedikodu etme, tehdit ve hakaret en sık rastlanılan mobbing davranışlarıdır. İşle ilgili konularda kişiye söz vermemek, yorumlarını yok saymak, yapıcı olmaktan ziyade yıkıcı nitelikte eleştiriler yapmak ve iş tanımına uymayan/alelade işler yüklemek nispeten daha örtülü mobbing örnekleridir. Kimi durumlarda kişinin mobbinge maruz kaldığını farketmesi zaman alabilir. Nihayetinde; gün içerisinde iş arkadaşları, müşteriler veya üstlerle bir nebze çatışmalar yaşamak olağandır. Bu durumda süre ve sıklık (örneğin 6 ay boyunca haftada en az 1 kere), sistemli bir yıldırmanın varlığını belirlemek bakımından ayırdedicidir.¹

“İyi de neden ben?” dediğinizi duyar gibiyim. İnsan böyle durumlarda bir neden arar. Zira sebep-sonuç ilişkileri ve anlam örgüleriyle hem zihinsel hem ruhsal düzeyde bir bütünlüğümüzü tamir etme eğilimindeyizdir. Sebebi bulamadığımızda huzursuz oluruz. Araştırmalar, kurumsal nitelikleri (yönetimsel zafiyet, aşırı stresli iş ortamı vb.), mobbing uygulayanın (önyargılar, hırslı olmak, kişilik bozuklukları vb.) ve mağdurun kişilik özellikleri (çekingen olmak, iddialı olmak vb.) gibi farklı faktörlerin iş yerinde duygusal taciz ve zorbalığın ortaya çıkmasında etken olduğunu gösteriyor.²Öte yandan,mağduriyetin söz konusu olduğu durumlarda, “neden?” sorusuna verilecek her hangi bir cevap, açılan yarayı sarmaya yetmeyecektir. O halde gelin, nasıl etkilendiğimiz ve olumsuz etkilerle nasıl baş edebileceğimiz üzerinde yoğunlaşalım.

Mobbing işyeri ile ilişkileri ve çalışmalarımızı nasıl etkiler? İşyerinde tedirgin ve kaygılı olabilir, olağandan daha fazla stresli hissedebilirsiniz. Her an hata yapma endişesi içinde olabilirsiniz. Baskı neticesinde, “sakındığınız göze çöp batabilir”, hatalarınız artabilir. İnisiyatif almak ve işyerindekilerle iletişim kurmaktan (özellikle mobbing uygulayan “zorba” ile iletişim kurmaktan) kaçınabilirsiniz. Bu zorluklar, işe gitmek istememenize, sürekli geç kalmanıza ve zihninizin işten ayrılmakla meşgul olmasına neden olabilir. Nitekim Türkiye`de farklı şehirlerdeki otel çalışanları ile yapılan bir çalışmada mobbinge maruz kalanların çoğunda işten ayrılma eğilimi saptanmıştır.³

Peki, ruh sağlığımız ve insan ilişkilerimiz bakımından nasıl etkileniriz? İş hayatında uzun süre psikolojik şiddete maruz kalmak, fiziksel şiddete maruz kalmaya benzer hissiyat ve sorunlara neden olabilir. Utanç, endişe, çaresizlik, üzüntü ve öfke duyguları iç dünyanızı sarabilir. Ruh halinizde sık değişimler olabilir. Özgüveninizin ve kendinize dair başarı algınızın darmadağın olduğunu hissedebilirsiniz. İçinize kapanmak ve insan ilişkilerinden mümkün olduğunca uzak durmak isteyebilirsiniz. Bastırılan tepkiler bir süre sonra zincirinden boşalabilir, yani ani öfke patlamaları yaşayabilirsiniz. Alkol ve madde kullanımında artış, uyku ve yeme bozuklukları, uyum bozukluğu, depresyon ve kaygı bozuklukları mobbing mağduru kişilerde sık görülen sorunlardır. Olayların şiddet ve süresine bağlı olarak, mağdurların bazılarında kolay irkilme ve kabus görme gibi Travma Sonrası Stres Bozukluğu semptomları da görülebilmektedir. ⁴

Mobbing ile nasıl başedebiliriz? Herşeyden önce, sağlığınız ve sizi ruhen besleyen kaynaklar hayat ağacınızın kökleridir. Onları ihmal etmeyin. Kötü sözleri ve muameleyi içselleştirmeyin! Aciz hissediyor ve kendinize kızıyor olabilirsiniz. Karşı tarafın bir amacı da size böyle hissettirmektir. Kötü/uygunsuz olanı kendi içinizde aramayın. Bunlar mobbing uygulayan istismarcı kişinin, adeta kendi içinden çıkarıp, sizin üzerinize atmaya çalıştığı kendi ruhsallığının parçalarıdır. Çalışma arkadaşlarınızla iletişim kurmakta güçlük çekiyor olabilirsiniz. Kendi başlarına benzer bir durumun gelmesi endişesiyle susuyor veya mobbing uygulayan kişiyle bir oluyor olabilirler. Pes etmeyin! Başka birimlerde yer alan veya işyerinizle dolaylı olarak bağlantılı kişilerden güvenebileceğinizi hissettiğiniz birileri varsa, onlarla paylaşımlarınızı arttırın. Yaşadıklarınıza hem duygusal olarak hem de gerekirse ileride hukuken tanıklık edebilecek kişilerin varlığı önemlidir. Bununla beraber, ülkemizde çeşitli illerde mobbing mağdurlarının birbirlerine destek olmak amacı ile biraraya geldiği platformlar bulunmaktadır. Başka mobbing mağdurları ile konuşmak, değer verilerek ve saygı duyularak dinlendiğinizi hissetmek kaygı ve öfkenizin yatışmasını sağlar. Yalnızlık hissinizi azaltır.Ayrıca durumla başetmek konusunda fikir alışverişinde bulunabilirsiniz. Paylaşmaktan çekinmeyin...

Mobbing, iş yerinde çalışanlar arası işbirliğinin bozulması, kalifiye iş gücünün kaybı, işe gelmeme veya ayrılmaları tetikler. Bunlar da yönetimsel zafiyet, verimlilik ve prestij kaybına neden olur.² Dolayısıyla olasıklıkları değerlendirin. Eğer istismarcı, kurum hiyerarşisine göre sizinle eşit veya alt kademeden biri ise, yaşadığınız sıkıntıları üstlerinizle iletişiminizde dile getirebilir, çözüm sağlanmasını talep edebilirsiniz. Sizi taciz eden üstlerinizden biri ise, şikayetlerinizi dikkate alacağına inandığınız başka bir yetkili ile görüşebilir ya da başka bir birime/yere tayininizi talep edebilirsiniz. Süreç içerisinde sözlü, yazılı ya da davranışsal olarak kötü muamele gördüğünüze dair kanıt oluşturabilecek herşeyi kayıt altına almanızda fayda var. Gerekirse psikolog ve avukatlarla görüşerek destek alın.

Mobbing uygulayan bir kişinin davranışlarını değiştirmek bazen mümkün olmayabilir. Fakat durumla başa çıkma yöntemlerinizi güçlendirerek ve kendinizi korumaya odaklanarak, kendi hayatınızın kontrolünü tekrar ele almak sizin elinizde..

Uzm. Klinik Psk. Ayşen Senem Çopur
Çınar Psikolojik Danışmanlık Merkezi

www.cinarpsikoterapi.com / www.facebook.com/ÇINAR
Psikolojik Danışmanlık Merkezi

¹Leymann, H., (1996), The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165-184.

² Akar-Yapıcı, N., Anafarta, N. & Sarvan, F. (2011). Causes, dimensions and organizational consequences of mobbing: An Empirical Study. Ege Academic Review, 11(1), 179-191.

³ Çalışkan, O. & Tepeci, M. (2008). Otel işletmelerinde ortaya çıkan yıldırma davranışlarının iş tatmini ve işte kalma niyetlerine etkileri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 19(2), 135-148.

⁴ World Health Organization (2003). Raising awareness of psychological harassment at work. Protecting Worker`s Health Series No.4. Edited by Gilioli, R., Fingerhut, M. A., & Kortum-Margot, E. Geneva: World Health Organization. http://www.who.int/occupational_health/publications/en/pwh4e.pdf